W Cieszynie trwa zielona transformacja
Przemysław Major, II Zastępca Burmistrza Miasta Cieszyna, opowiada o działaniach ekologicznych realizowanych w ramach projektu „Miasto samowystarczalne”, obejmującego przedsięwzięcia „Zielony Cieszyn”, „Zielona sieć” oraz „Samowystarczalne dzielnice”.
Inicjatywy te zostały uhonorowane główną nagrodą w konkursie Zielony Czek w kategorii Ekosamorząd, organizowanym przez Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Katowicach.
Okazją do naszej rozmowy jest nagroda przyznana przez WFOŚiGW w Katowicach – za działania związane z zieloną transformacją i poprawą jakości życia mieszkańców. Czy ten laur to zaskoczenie czy raczej oczekiwane docenienie działań miasta na rzecz zielonego rozwoju?
Takie działania cieszyński samorząd realizuje nie w oczekiwaniu na jakiekolwiek uznanie czy docenienie. To po prostu jedyna sensowna i odpowiedzialna reakcja na współczesne wyzwania – katastrofę klimatyczną czy utratę rodzimej bioróżnorodności.
To również odpowiedź na oczekiwania wielu mieszkańców, którzy rozumieją, co dzieje się z klimatem i środowiskiem przyrodniczym. To osoby wrażliwe, świadome zagrożeń i wyzwań, posiadające ogromną wiedzę o działaniach naprawczych i profilaktycznych – mitygujących i adaptacyjnych wobec gwałtownych zmian klimatu i ich skutków.
Nie możemy też zapominać o jakości życia mieszkańców. Nie da się jej rozpatrywać w oderwaniu od jakości środowiska – od dostępności terenów zielonych, ich ochrony i rozwoju.
Do konkursu Zielone Czeki zgłosiliśmy się nie dla nagród i laurów, lecz z potrzeby sprawdzenia sensowności i skuteczności naszych działań – z chęci weryfikacji, że kierunek, w którym zmierzamy, ma realny sens.
Nagroda została przyznana za projekt „Cieszyn – miasto samowystarczalne”. Proszę przybliżyć jego założenia.
W latach 2022–2024 Miasto Cieszyn realizowało ten projekt, finansowany ze środków Norweskiego Mechanizmu Finansowego 2014–2021 w ramach programu „Rozwój lokalny”. Jego celem było – mówiąc językiem formalnym, wręcz cytując zapisy programu – „wsparcie małych i średnich miast w wypracowaniu i wdrożeniu przez nie zrównoważonego i systemowego podejścia do rozwoju lokalnego i tym samym do ograniczenia negatywnych zjawisk rozwojowych oraz podniesienia standardu życia mieszkańców”.
Nasz projekt był bardzo obszerny pod względem tematycznym. Obok działań „zielonych” o charakterze inwestycyjnym obejmował również działania miękkie, np. z zakresu ochrony dziedzictwa kulturowego Cieszyna i Śląska Cieszyńskiego („Cieszyńska Szkoła Rzemiosł”), edukacji i wspierania lokalnych aktywistów („Szkoła Liderów Miasta Cieszyna”), wdrażania dobrych praktyk w Urzędzie Miejskim (wizyty studyjne, szkolenia pracowników) czy program stażowy dla osób wchodzących na rynek pracy.
„Zielona” część projektu obejmowała m.in. przedsięwzięcie „Zielony Cieszyn”, realizowane w kompleksie czterech obszarów objętych ochroną: dwóch rezerwatów przyrody – „Lasek Miejski nad Puńcówką” i „Lasek Miejski nad Olzą”, użytku ekologicznego „Łęg nad Puńcówką” oraz zespołu przyrodniczo-krajobrazowego „Lasek Miejski w Błogocicach”. W ramach tego przedsięwzięcia poprawiono jakość wybranych szlaków pieszych, wprowadzono elementy małej architektury, rozpoczęto likwidację gatunków obcych inwazyjnych, dokonano nowych nasadzeń drzew i krzewów oraz wdrożono rozwiązania umożliwiające retencję wód deszczowych.
W ramach przedsięwzięcia „Zielona sieć” opracowano koncepcję systemu ok. 50 terenów zieleni w śródmieściu – na obszarze historycznego układu urbanistycznego Cieszyna, objętego ochroną konserwatorską. Zrealizowano także modernizację parku przy kościele pw. Św. Trójcy, wprowadzono nasadzenia bioróżnorodnościowe w pasie ul. Bielskiej, utworzono park kieszonkowy na rogu ul. Wyższa Brama i ul. Bielskiej oraz mikrozieleniec przy pl. Kościelnym, gdzie rozbetonowano część nawierzchni, zastępując ją zielenią i materiałami przepuszczalnymi.
Z kolei w ramach przedsięwzięcia „Samowystarczalne dzielnice” zrewaloryzowano i wzmocniono funkcje rekreacyjne Parku Kasztanowego oraz założono nowy teren o charakterze parkowym na os. Podgórze. Nieco inny charakter miało przedsięwzięcie „Zielone sąsiedztwo”, które obejmowało cykl wykładów (Szkoła Miejskich Ogrodników), wystawę poświęconą miejskiemu rolnictwu oraz dotacje dla 14 inicjatyw sąsiedzkich i 6 placówek oświatowych na tworzenie nowych terenów zielonych, łąk kwietnych i ogrodów edukacyjnych.
Nie sposób w kilku słowach omówić cały projekt – dlatego po więcej informacji warto zajrzeć na stronę: www.cieszyn.pl.
Chciałbym podkreślić, że Zielony Czek traktujemy jako nagrodę nie za pojedyncze przedsięwzięcie, lecz za kompleksowe podejście do zielonej transformacji – obejmujące całą paletę działań: od planistyczno-projektowych, przez edukacyjno-partycypacyjne, po „twarde” inwestycyjne.
Parki kieszonkowe, nawierzchnie przepuszczalne przejmujące wodę opadową – to inicjatywy ekologiczne, które się sprawdziły w Cieszynie. Czy projekt został zakończony, czy będzie kontynuowany?
Tak, oczywiście – będzie kontynuowany, gdyż z samego założenia i zakresu tematycznego obejmował również (a może przede wszystkim) opracowanie strategii, planów oraz koncepcji dalszych działań. Wręcz można powiedzieć, że to, co wykonaliśmy – rewaloryzację parków, założenie nowych terenów zieleni czy poprawę infrastruktury turystycznej na obszarach objętych ochroną przyrody – choć najbardziej widoczne, pozostaje jedynie fragmentem całej „układanki” zielonej transformacji.
Przed nami m.in. wdrożenie „Zielonej sieci” w śródmieściu Cieszyna, czyli budowa systemu drobnych terenów zielonych, powiększenie parku przy kościele św. Trójcy oraz założenie nowego parku kieszonkowego pomiędzy ul. Przykopa a Aleją Jana Łyska.
W ramach przedsięwzięcia „Samowystarczalne dzielnice” opracowaliśmy koncepcje zagospodarowania i udostępnienia mieszkańcom w różnej formie trzech nowych terenów o charakterze parkowym. Jedna z tych koncepcji jest już wdrażana krok po kroku w ramach budżetu obywatelskiego.
Na etapie końcowym są również prace związane z wprowadzeniem systemu tabliczek edukacyjnych dotyczących bioróżnorodności terenów zieleni, wraz ze stroną internetową poświęconą przyrodzie Cieszyna – to przedsięwzięcie również zostało zainicjowane w ramach projektu „Cieszyn – miasto samowystarczalne”.
Opracowana w ramach projektu dokumentacja systemu komunalnych elektrowni fotowoltaicznych jest już wdrażana w odrębnym projekcie pn. „Poprawa efektywności energetycznej jednostek miejskich miasta Cieszyna poprzez budowę instalacji fotowoltaicznych” – ujętym w Strategii Zintegrowanego Rozwoju Terytorialnego Aglomeracji Beskidzkiej na lata 2021–2027 i finansowanym ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach programu Fundusze Europejskie dla Śląskiego 2021–2027.
W jego ramach powstanie 17 instalacji fotowoltaicznych na obiektach miejskich, co zwiększy udział produkcji energii ze źródeł odnawialnych i ograniczy emisję CO₂ o 577,5367 ton ekwiwalentu CO₂ rocznie.
Projekt „Cieszyn – miasto samowystarczalne” stał się więc swoistym kołem napędowym dla innych projektów i przedsięwzięć. Dla części z nich już pozyskaliśmy dofinansowanie, a dla innych wciąż poszukujemy źródeł wsparcia finansowego.
Wspomniał Pan o ograniczeniu emisji CO₂, a za tym idzie dbałość o jak najlepszą jakość powietrza w mieście. Jak wygląda walka ze smogiem w Cieszynie?
Wdrożyliśmy również – w ramach projektu „Cieszyn – miasto samowystarczalne” – system monitoringu i zarządzania zużyciem energii oraz wody w obiektach miejskich. System ten przyniesie nie tylko wymierny efekt finansowy, ale także środowiskowy, poprzez ograniczenie zużycia wody i paliw energetycznych.
Bezpośrednio do mieszkańców adresowane jest wsparcie z budżetu miasta w formie dotacji do modernizacji systemów ogrzewania oraz rezygnacji z pieców na paliwa stałe. Tego typu dofinansowania realizujemy w Cieszynie już od 1996 roku.
Wielokrotnie korzystaliśmy również z różnych programów i środków zewnętrznych – m.in. na likwidację ogrzewania węglowego w budynkach komunalnych, ich termomodernizację, rozwój sieci ciepłowniczej (we współpracy z miejskim zakładem ciepłowniczym), a także działania z zakresu efektywności energetycznej w miejskich obiektach użyteczności publicznej.
Współpracujemy z Wojewódzkim Funduszem Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Katowicach przy wdrażaniu rządowych programów „Czyste powietrze” oraz „Ciepłe mieszkanie”. Przystąpiliśmy również do projektu „Śląskie. Przywracamy błękit”, w ramach którego zatrudniliśmy w Urzędzie Miejskim ekodoradcę, prowadzącego punkt informacyjno-konsultacyjny programu „Czyste powietrze” i pomagającego mieszkańcom na etapie składania wniosków oraz rozliczania dotacji.
Mimo że w projekcie Miasto Cieszyn miało zagwarantowane środki na zatrudnienie ekodoradcy na ½ etatu, zdecydowaliśmy się – przy wsparciu środków własnych – utworzyć to stanowisko w pełnym wymiarze etatu. Dzięki temu zwiększyliśmy dostępność mieszkańców do programu „Czyste powietrze”.
W ramach tych projektów prowadzimy również liczne działania edukacyjne, w większości skierowane do najmłodszych mieszkańców Cieszyna, związane z tematyką ochrony środowiska i jakości powietrza.
Cieszyn to miasto przygraniczne, które dzieli rzeka Olza na część polską i czeską. Czy ta transgraniczna specyfika ma wpływ na działania związane z zieloną transformacją?
Z Czeskim Cieszynem łączy nas nie tylko położenie geograficzne, wspólna historia czy umowa o partnerstwie, ale również wiele działań w zakresie promocji i kultury. To także wspólne strategie, programy oraz konkretne inwestycje realizowane z wykorzystaniem funduszy transgranicznych.
Wśród projektów „zielonych” warto wymienić kilka przedsięwzięć, które można ująć pod wspólną nazwą „Ogród dwóch brzegów”. Obejmują one m.in. rewaloryzację terenów zieleni wzdłuż rzeki Olzy – granicy łączącej oba miasta. W ramach tych działań, prowadzonych od drugiej połowy lat 2000., zmodernizowano w Cieszynie park na Górze Zamkowej, park Pod Wałką, tereny zieleni wzdłuż brzegów Olzy oraz obszar tzw. Cieszyńskiej Wenecji.
Oczywiście zakres naszej współpracy w obszarze zielonej transformacji ma swoje ograniczenia – wynikające z odrębnych uwarunkowań formalno-prawnych, administracyjnych czy kompetencyjnych. Wynikają one również z różnych priorytetów rozwojowych oraz odmiennej historii kształtowania infrastruktury miejskiej i przepisów krajowych.
Jednak tam, gdzie tylko możemy – współpracujemy. A co być może najważniejsze – podpatrujemy i uczymy się wzajemnie od siebie!
Jakie plany na kolejne lata ma miasto, jeśli chodzi o inwestycje w istniejącą infrastrukturę, która będzie miała wpływ na ochronę środowiska?
Mając na uwadze opracowaną w ramach projektu „Cieszyn – miasto samowystarczalne” koncepcję „Zielona sieć” Śródmieścia, zamierzamy kontynuować działania związane z tworzeniem kolejnych zielonych przestrzeni – w szczególności w historycznym centrum Cieszyna.
Sukcesywnie rozbudowujemy system kanalizacji sanitarnej na terenie miasta. Od wielu lat realizujemy wnioski mieszkańców w ramach tzw. Inicjatyw Lokalnych, dzięki czemu kolejne części miasta są podłączane do miejskiej sieci kanalizacyjnej.
Miejska spółka Zakład Gospodarki Komunalnej w Cieszynie sp. z o.o. przygotowuje się do modernizacji oczyszczalni ścieków. Zakres tego zadania obejmuje m.in. modernizację części mechanicznej i biologicznej oczyszczalni, budowę suszarni oraz magazynu na osad ściekowy, a także rozbudowę instalacji fotowoltaicznych wraz z magazynami energii.
Przyznam, że marzy nam się budowa biogazowni, dla której posiadamy już wstępną koncepcję. Modernizacja oczyszczalni to jedno z najważniejszych zadań inwestycyjnych stojących przed nami – obecnie poszukujemy dla niego odpowiednich źródeł finansowania.
Rozmawiała: Jaga Koława
