Litery ESG to trzy decydujące filary, na jakich powinna opierać się strategia każdej firmy, która na poważnie myśli nie tyle o swojej przewadze konkurencyjnej, co w ogóle o utrzymaniu się na rynku. Oznaczają środowisko naturalne, społeczeństwo i ład korporacyjny, w skrócie określone jako czynniki ESG, od angielskich słów: Environmental, Social responsibility, corporate Governance. Wyznaczają i definiują zmiany w podejściu do zarządzania przedsiębiorstwem a także zewnętrznej oceny jego wartości przez inwestorów czy też instytucje finansowe.

Celem wdrożenia czynników ESG i publikowania raportów niefinansowych w oparciu o te dane jest osiągnięcie zrównoważonego rozwoju gospodarczego, z poszanowaniem środowiska naturalnego i praw człowieka. To m.in. osiągnięcie zeroemisyjności (maksymalnej redukcji CO2) czy gospodarki obiegu zamkniętego, bazującej na np. skróceniu łańcucha dostaw, maksymalnym, wielokrotnym wykorzystaniu surowców.  

W dużym uproszczeniu: wdrożenie czynników ESG ma stanowić sposób na przeciwdziałanie negatywnym skutkom zmian klimatycznych czy też społecznych, które już mają wpływ na gospodarkę i kondycję finansową firm. Wszelkie wojny i konflikty na świecie toczą się o zasoby naturalne, takie jak ropa, gaz, cenne surowce. Kwestia ich dostaw stanowi narzędzie szantażu politycznego i gospodarczego, którego skutki odczuwają najdotkliwiej zwykli ludzie: poprzez wzrost cen, inflację i postępujące zubożenie. Zmiany klimatyczne, rabunkowa eksploatacja surowców naturalnych niosą zagrożenia kolejnych konfliktów: o wodę pitną. 

To, jak unijne dyrektywy, dotyczące krajów europejskich, przełożą się na losy świata, stanowi pole do zupełnie innej dyskusji. Istotne jest to, że firmy, które chcą funkcjonować na europejskim rynku muszą się do nich dostosować.

E – środowisko naturalne

Ten czynnik mówi o wpływie firmy na środowisko bezpośrednio, np. przez emisję CO2 lub innych zanieczyszczeń, eksploatację złóż kopalnych czy też, w pozytywnym kontekście, np.

korzystaniu z odnawialnych źródeł energii, działalności proekologicznej. To również ocena wpływu pośredniego, uwzględniająca np. cały łańcuch dostaw, którego dane przedsiębiorstwo lub produkt/usługa jest częścią. Warto tu również zwrócić uwagę, w jaki sposób środowisko

naturalne, w tym zjawiska atmosferyczne mają lub mogą mieć wpływ na funkcjonowanie przedsiębiorstwa. Należy tu uwzględnić ryzyka klimatyczne, takie jak powodzie, susze, wichury.

S – społeczeństwo

Ten czynnik pokazuje wpływ przedsiębiorstwa na ludzi: poszczególne jednostki a także szeroko rozumianych interesariuszy: pracowników, klientów, partnerów biznesowych, podwykonawców, społeczność lokalną. Ważna jest przy tym jakość tych relacji, np. poszanowanie praw

pracowniczych, przeciwdziałanie mobbingowi, wykluczeniom społecznym czy dyskryminacji. Przykładem dobrych praktyk są np. udogodnienia dla osób niepełnosprawnych, wsparcie dla pracowników wychowujących dzieci lub też opiekujących się starszymi rodzicami, wolontariat pracowniczy, aktywizacja seniorów, wsparcie inicjatyw lokalnych.

G – ład korporacyjny

To styl zarządzania przedsiębiorstwem. Tu uwzględnia się przejrzystość działań: zgodność z prawem, w tym także podatkowym, sposoby komunikacji z rynkiem kapitałowym i akcjonariuszami, umiejętność przeciwdziałania sytuacjom kryzysowym i zarządzania ryzykiem. Ten obszar wskazuje także na podejście do partnerów biznesowych, podwykonawców i poddostawców, w kwestiach np. terminowości w opłacaniu faktur. 

Korzyści dla biznesu

Czynniki ESG wzajemnie się uzupełniają i pozwalają stworzyć kompleksową strategię dla przedsiębiorstwa. Skutecznie wdrożone mogą okazać się efektywnym narzędziem zarządzania, np. wzmocnią wizerunek rzetelnego pracodawcy, czym przyciągną do firmy odpowiednich pracowników czy obniżą poziom rotacji załogi, spowodują efektywniejsze i bardziej racjonalne wykorzystanie zasobów, dzięki czemu będzie można lepiej kontrolować koszty działalności, a nawet poczynić oszczędności. 

Już sam proces przygotowania firmy do raportowania niefinansowego wymaga zebrania danych z wielu różnych źródeł i dziedzin, przyjrzenia się im, porównania, analizy. To szansa i sposób na uporządkowanie i racjonalizację procesów zachodzących w przedsiębiorstwie. Stanowi okazję do zlokalizowania problemów oraz ich źródeł, diagnozę potencjalnych zagrożeń i słabych stron, a także uświadomienie i podkreślenie atutów.

Jednak przede wszystkim czynniki ESG mogą zadecydować o przewadze konkurencyjnej przedsiębiorstwa. Wszystko bowiem wskazuje na to, że to właśnie rynek ureguluje konieczność dostosowania się do przepisów także przez te firmy, które formalnie nie będą zobligowane do  ich wdrażania.

Czym jest raportowanie czynników ESG

Wiemy już, czym są czynniki ESG. Przejdźmy teraz do ich raportowania przez przedsiębiorstwa. 

Obowiązek sprawozdawczości z zakresu ESG został wprowadzony przez Parlament Europejski pod koniec 2022 r. dyrektywą CSRD (Corporate Sustainability Reporting Directive – dyrektywa o sprawozdawczości przedsiębiorstw w zakresie zrównoważonego rozwoju). Zgodnie z tymi przepisami podmioty spełniające odpowiednie kryteria, mają lub też będą miały obowiązek składania sprawozdań niefinansowych w oparciu o czynniki ESG. 

Ważna jest tu zasada podwójnej istotności (wg standardów ESRS –  European Sustainability Reporting Standards, czyli dyrektywy z 2023 r. w sprawie standardów sprawozdawczości w zakresie zrównoważonego rozwoju, które stanowią uzupełnienie do dyrektywy CSRD).

Oznacza to, że przedsiębiorstwo powinno ujawnić zarówno to, w jakim stopniu ma wpływ na otoczenie oraz to, jak otoczenie wpływa lub może wpłynąć na kondycję finansową firmy, uwzględniając potencjalne ryzyka i zagrożenia. 

Kogo dotyczy i jaki jest harmonogram raportowania niefinansowego

Dyrektywa CSRD obejmuje całą Unię Europejską. Oznacza to, że zarówno kryteria jak i harmonogram wdrażania przepisów jest taki sam dla wszystkich państw członkowskich, a tym samym dla podlegających jej przedsiębiorstw.  

Zgodnie z aktualnymi przepisami (grudzień 2023 r.) obowiązek publikowania raportów będzie wchodzić w życie w następująco:

2025 r. – raportowanie za 2024 r.: 

• przedsiębiorstwa już objęte dyrektywą NFRD („poprzedniczka” CSRD),
• jednostki zainteresowania publicznego zatrudniające powyżej 500 osób i spełniające jeden z dwóch kryteriów: 1). suma bilansowa 85 mln PLN, 2). przychody netto 175 mln PLN.

2026 r. – raportowanie za 2025 r.:

• wszystkie duże przedsiębiorstwa, przekraczające dwa z trzech kryteriów: 1.) zatrudnienie 250 pracowników, 2.) suma bilansowa 20 mln Euro, 3). przychody netto 40 mln Euro 

2027 r. – raportowanie za 2026 r. – MŚP notowane na GPW: 

• średnie jednostki giełdowe, nieprzekraczające dwóch z trzech kryteriów: 1). zatrudnienie 250 pracowników, 2). suma bilansowa 20 mln Euro, 3). przychody netto 40 mln Euro,
• małe jednostki giełdowe, nieprzekraczające dwóch z trzech kryteriów: 1. zatrudnienie 50 pracowników, 2). suma bilansowa 4 mln Euro, 3). przychody netto 8 mln Euro.

Kogo nie dotyczy raportowanie niefinansowe?

To pytanie retoryczne. Podmioty objęte obowiązkiem raportowania niefinansowego przejmą na siebie odpowiedzialność za swoich dostawców, podwykonawców oraz partnerów biznesowych. Będą więc wybierać takich, którzy nie dołożą im swoich „grzechów”, czyli np. zbyt wysokiej emisji gazów cieplarnianych, rabunkowej eksploatacji surowców naturalnych, łamania praw pracowniczych. Dlaczego? 

Ponieważ raporty niefinansowe stanowią źródło wiedzy dla instytucji finansowych, ratingowych, szacujących wartość przedsiębiorstwa, ryzyka inwestycyjne, decydujących o udzieleniu – lub nie – finansowania inwestycji. Na ich postawie swoje decyzje będą podejmować inwestorzy oraz konsumenci.

Jeżeli więc jakaś firma, która formalnie nie podlega obowiązkowi sprawozdawczości, myśli, że „to mnie nie dotyczy”, pomstująca na „unijne fanaberie” i zamierza działać „jak do tej pory”, to bez względu na jej aktualną pozycję rynkową powinna przemyśleć swoje podejście do czynników ESG. 

Tylko bez ściemy!

Specjaliści od komunikacji i PR, marketingowcy, dziennikarze odpowiedzialnie podchodzący do kwestii zrównoważonego rozwoju obserwują w przestrzeni publicznej, czyli w przekazach medialnych, promocyjnych, szereg nadużyć w tej tematyce. 

Obszarem, w którym dochodzi do nich najczęściej jest ekologia i środowisko. Istnieje nawet termin „greenwashing”, który stanowi określenie na „zielone kłamstwa” czy też „zieloną ekologiczną ściemę”. Odnosi się do wszystkich nieuczciwych praktyk marketingowych, promocyjnych, sprzedażowych, powołujących się na „ekologiczne” treści, które nie mają pokrycia w rzeczywistości. 

Właśnie temu procederowi ma zapobiegać kolejna z opracowywanych aktualnie przez PE dyrektyw, tzw. Green Claims Directive, czyli dyrektywa w sprawie zielonych oświadczeń. Ma ona zapobiegać nieuczciwym praktykom rynkowym, wprowadzającym w błąd konsumentów. Przekazy marketingowe i promocyjne, oznaczenia produktów, oferty handlowe, które będą zawierały w sobie hasła i sformułowania typu: „bio”, „eko”, „przyjazne środowisku”, „neutralne dla środowiska”, „ekologiczne” itp.,, których firma nie będzie mogła jednoznacznie udowodnić,  będą podlegały surowej karze.

Pełną odpowiedzialność za to ponosić będzie przedsiębiorstwo. Tłumaczenia, że to „tylko PR”, „tylko reklama” nie złagodzą kary,a wręcz przeciwnie. Za „zieloną ściemę” grozić będą: grzywna, konfiskata dochodów, czasowe wykluczenie z procesów inwestycyjnych czy możliwości ubiegania się o dofinansowanie publiczne. 

Odpowiedzialna komunikacja

Dlatego tak ważna jest świadomość treści i przekazu, jaki wychodzi z firmy i wyczulenie na kwestie ESG już teraz (przyłapanie na „greewashingu” będzie musiało zostać ujawnione w raporcie). W ogóle polityka informacyjna w zakresie zarządzania czynnikami ESG (w tym przekazy PR i relacje z interesariuszami) będzie odgrywała bardzo ważną rolę w procesie wdrażania strategii i raportowania niefinansowego.

Pomoże zrozumieć pracownikom procesy i zmiany, zachodzące w przedsiębiorstwie oraz powody, dla których wdrażane są konkretne działania. Dla inwestorów i partnerów biznesowych będzie źródłem wiarygodnych danych, płaszczyzną komunikacji i podstawą decyzji inwestycyjnych. Dla zarządzających przedsiębiorstwem – narzędziem przewagi rynkowej. 

Last but not least

Tworzenie strategii, przygotowania do raportowania czynników ESG wymaga współpracy całej organizacji, a więc zarządu, wydziału finansowego, kadr/HR, działów marketingu i PR, produkcji i administracji. Chodzi o dostęp do danych oraz sprawny przepływ informacji, ich zbieranie i analiza. Należy określić cel raportowania, jego zakres oraz odbiorców raportu, stworzyć odpowiednie procedury, przydzielić role i odpowiedzialność za realizację poszczególnych zadań. Warto się do tego przygotować wcześniej, na spokojnie, bez legislacyjnego „noża na gardle”.

Aleksandra Dik, Instytut Wspierania Biznesu

www.instytutwspieraniabiznesu.pl